Autor: Judea Pearl, Dana MacKenzie
-
Tłumaczenie: Tadeusz Chawziuk
Tytuł oryginału: The book of Why: The new science of cause and effect
Wydawnictwo: Copernicus Center Press
Data wydania: 2021
ISBN: 9788378865926, 9788378865841 (ebook)
- Wydanie: papierowe, e-book (epub, mobi)
Oprawa: twarda
Liczba stron: 496
Wybitny informatyk i laureat Nagrody Turinga pokazuje, jak zrozumienie przyczynowości zrewolucjonizowało naukę i jak zrewolucjonizuje sztuczną inteligencję.
Kilkadziesiąt tysięcy lat temu ludzie zaczęli sobie uświadamiać, że jedne rzeczy powodują inne i że manipulowanie tymi pierwszymi może zmieniać drugie. Dzięki temu odkryciu narodziły się zorganizowane społeczeństwa, później miasta i metropolie, a wreszcie cywilizacja oparta na nauce i technice. Wszystko to, ponieważ zadaliśmy proste pytanie: „dlaczego?”.
Przyczynowość jest jedną z najszerzej dyskutowanych i najtrudniejszych do wykazania kategorii w nauce i medycynie. Rewolucja Przyczynowa, zainicjowana przez Judeę Pearla i innych badaczy, położyła kres wiekowi niejasności pojęciowych i oparła przyczynowość na solidnej podstawie naukowej.
Dzieło Pearla ukazuje, jak nowa nauka wnioskowania wpływa na nasze obecne życie i jak wielki może mieć wpływ na przyszłość – od opracowania nowych lekarstw, edukacji i robotyki po kontrolę handlu bronią i globalne ocieplenie.
Gdyby podsumować przesłanie tej książki jednym krótkim zdaniem, brzmiałoby ono: jesteśmy mądrzejsi niż nasze dane. Dane nie pojmują przyczyn i skutków – umysł ludzki tak. Ufam, że nowa nauka wnioskowania przyczynowego pozwoli na uchwycenie, jak on tego dokonuje. – Judea Pearl
Czy zastanawialiście się kiedyś nad tajemnicami korelacji i związków przyczynowych? Ta niezwykła książka zawiera wnikliwe odpowiedzi, a na dodatek świetnie się ją czyta. – Daniel Kahneman, autor książki Pułapki myślenia
z opisu wydawcy
Nie jestem statystykiem, ale w codziennej pracy wykorzystuję dużo danych statystycznych (a raczej ich gotowe opracowanie), dlatego też z wielkim zainteresowaniem sięgnąłem po książkę duetu Pearl – Mackenzie. Książka stanowi próbę zdefiniowania i rozróżnienia pojęć przyczynowości („A sprawia, że B się dzieje”) oraz scenariuszy alternatywnych („B miałoby miejsce, gdyby wydarzyło się A”). Podświadomie wiemy, że to dwie różne rzeczywistości, ale istnieją one bardzo blisko siebie i bardzo często mogą przybierać ten sam wygląd.
Pearl daje dosyć ciekawą, anegdotyczną ilustrację tego rodzaju „nieporozumienia”, w którym ludowa mądrość (świata anglosaskiego, czy u nas też ona się sprawdza, niech każda czytelniczka odpowie sobie sama) mówi, że dobrze wyglądający mężczyźni są zazwyczaj dupkami. A to dlatego, że przystojny wygląd i miła osobowość to cechy, które czynią kogoś bardziej atrakcyjnym. Rozsądnie byłoby zatem przypuszczać, że te dwa aspekty mogą w rzeczywistości nie być skorelowane. I tu dochodzimy do miejsca, w którym można wypracować sobie kilka teorii, wśród nich fałszywe przekonanie, że atrakcyjne fizycznie osoby muszą być też dobre. Albo, jeżeli kobieta umawiała się z atrakcyjnymi mężczyznami, którzy z jakiegoś powodu okazali się „dupkami”, przenosi swoje doświadczenia na mężczyzn jako całość. A tak naprawdę ta korelacja przystojny = dobry nie istnieje jako stwierdzenie ogólne. Przeciwna zresztą też nie. Nie mówiąc o tym, że pojęcie „atrakcyjności” jest dosyć subiektywne.
Można się spierać o to, czy przyczynowość jest pojęciem ścisłym, czy (quasi)metafizycznym, którego śladów nie można odkryć w danych. Pearl i MacKenzie próbują wyjść poza to ograniczenie, aby sprecyzować i opisać naukową podstawę przyczynowości. Autorzy wyjaśniają wpierw jednak, dlaczego teoria i praktyka statystyki rozwinęły się wokół korelacji, ponieważ – jak zasygnalizowałem na początku recenzji – ten aspekt jest głównym powodem nieporozumień wokół pojęć. Kiedy pojawiły się pola big data oraz AI i zaczęły wykorzystywać coraz więcej statystyk, potrzeba wyjaśnień w duchu przyczynowości przekształciła to ograniczenie w duży problem. Na przykład, aby wykazać przyczynowość, statystyki muszą zastosować koncepcje, takie jak: randomizacja, interwencja, grupy kontrolne, badania prospektywne. Autorzy twierdzą w swojej książce, że ich teoria może wyjaśnić i usystematyzować te zagadnienia.
Niewątpliwie wielką zaletą książki jest to, że autorzy nie tylko dywagują, nie są jedynie teoretykami swojej dziedziny wiedzy, ale też postarali się o to, aby dostarczyć czytelnikom narzędzi do praktycznego rozwiązania problemu. Opracowali sposób myślenia o problemach przyczynowości, poprzez wypracowanie konstrukcji nazwaną „diagram przyczynowy”. Jest to wykres, w którym różne czynniki są połączone strzałkami reprezentującymi hipotetyczne związki przyczynowe. Diagram w mojej opinii według mnie bardzo dobrze obrazuje nasze intuicji dotyczących przyczynowości. Pearl podaje wiele przykładów pokazujących, w jaki sposób wspierają one różne rodzaje rozumowania. Niektóre z nich są dosyć oczywiste, inne bardzo subtelne; a niektóre z nich stają się oczywiste dopiero po spojrzeniu na diagramy.
Dla mnie ciekawie też był poruszony przez autorów aspekt językowy. Dostrzegają oni, że bez użycia języka jest niemożliwe zrozumienie fundamentalnych pojęć prawnych i moralnych, takich jak „odpowiedzialność”, czy też „wina”. Jeśli prokurator chce przekonać sąd, że X jest winny zamordowania Y, musi wykazać, że Y żyłby, gdyby nie działania X. Stwierdzenie, że jest to filozoficznie lub matematycznie niedopuszczalne, jest zaprzeczeniem ważności całej dziedziny rozumowania prawniczego.
Pearl i MacKenzie robią też wszystko, aby książka była atrakcyjna, zapewniają zrozumiałe przykłady, zabawne anegdoty, zastosowania swojego diagramu w codziennym życiu, kilka nowych bądź mało znanych ciekawostek. Aczkolwiek mogłoby być lepiej, gdyby była bardziej zwięzła. Wydaje mi się, że jednak nieco zbyt dużo wątków pobocznych podejmują.
