Historia świątecznej choinki

Autor: Józef Naumowicz 

• Szczegółowe informacje
• Informacje dot. wydania

• Wydawnictwo: Wydawnictwo Literackie
  Seria wydawnicza:
  Data wydania: 2016
  ISBN:  978-83-08-06253-1
  
• Wydanie: papierowe, cyfrowe
  Oprawa: miękka
  Liczba stron: 340

 Niezwykła książka dla całej rodziny – do wspólnego czytania i oglądania  w święta! Sięgające pod sam sufit i całkiem malutkie. Pachnące lasem i te nowoczesne, sztuczne. Uginające się pod ciężarem ozdób albo ubrane skromnie – w kilka bombek i włosy anioła. Jednym słowem choinka – drzewko, bez którego nie wyobrażamy sobie świąt Bożego Narodzenia. Skąd wziął się zwyczaj strojenia choinki? Jaka jest historia tej najpopularniejszej bożonarodzeniowej dekoracji? Właśnie o tym w fascynujący, czasem poważny, a czasem bardzo lekki sposób opowiada wybitny znawca historii Kościoła ks. prof. Józef Naumowicz. Tak jak choinka ma moc skupienia całej rodziny w jednym miejscu,  tak i ta książka będzie pretekstem do wspólnego spędzania czasu i opowiadania rodzinnych historii związanych ze świętami. Choinka  może być „wszechświatem” sensów, symboli, a także ziemskich i nieziemskich mocy, radości i nadziei. Upiększa i oświetla nasze życie, budzi dobre emocje. Od kilku wieków stanowi element chrześcijańskiego stylu bycia, choć ostatnio włącza się ją również w porządek typowo świecki. Co tak naprawdę znaczy obecność wśród nas tego drzewka? Jakie są korzenie tego obyczaju?  Kto stoi u jego źródeł? Jak zmieniały się koloryty „choinkowych praktyk” na przestrzeni dziejów? Na te i podobne pytania odpowiada moja książka z opisu wydawcy

Dziś trudno sobie wyobrazić święta Bożego Narodzenia bez przystrojonych choinek. Stały się one tak wszechobecnym symbolem, że trudno sobie nawet pomyśleć, że był czas kiedy choinek w naszej kulturze nie ubierano. Tymczasem ten zwyczaj jest stosunkowo nowy. W Warszawie czy Krakowie zaczął się pojawiać w bogatszych domach w XIX wieku, ubożsi przejmowali nową modę z opóźnieniem. Co więcej na polskich wsiach zwyczaj ten na dużą skalę zaistniał dopiero w czasach I Wojny Światowej.

Do tej pory polski czytelnik mógł się cieszyć jedynie niewielką liczbą syntez na ten temat. Jest wiele artykułów, które dotyczą zwyczajów w pewnych regionach naszego kraju, ale do niedawna wśród nowszych, wartych polecenia publikacji można było wskazać stosunkowo niewiele pozycji jak np. K. Smyk, Choinka w kulturze polskiej. Symbolika drzewka i ozdób, Kraków 2009. Ostatnio do tego grona dołączyła kolejna monografia. Dziejom choinki poświęcona jest najnowsza książka księdza profesora Józefa Naumowicza.

Jej autor jest cenionym filologiem klasycznym, patrologiem, historykiem literatury chrześcijańskiej. Jest on autorem wielu cennych monografii, takich jak np. Geneza chrześcijańskiej rachuby lat: historyczno-teologiczne podstawy systemu Dionizego Mniejszego (Kraków 2000), Wczesnochrześcijańscy pisarze aleksandryjscy w Bibliotece Focjusza (Wrocław 1995), czy Prawdziwe początki Bożego Narodzenia (Warszawa 2014).

Praca składa się z siedmiu rozdziałów. W pierwszym autor zastanawia się nad symboliką drzewka – jak drzewko rajskie stało się choinką. W drugim rozdziale zastanawia się, gdzie zaczęto przystrajać na Boże Narodzenie choinki, zaś w trzecim przedstawia upowszechnianie się zwyczaju. W czwartym z kolei ukazuje dyskusję o pochodzeniu zwyczaju, a w piątym przedmiotem jego badań staje się obecność choinki w literaturze. W rozdziale szóstym omawiane są polskie tradycje i upowszechnianie się zwyczaju ubierania choinki na ziemiach polskich. Ostatni rozdział dotyczy pojawienia się choinek w Watykanie.

O ile książka przeznaczona jest dla szerokiego kręgu odbiorców, to jest ona jak najbardziej również pracą naukową. W przeciwieństwie do wielu autorów, którzy jedynie przytaczają utarte hipotezy, Naumowicz konfrontuje je, a przez  to pokazuje błędność niektórych tez. Jest to wielki plus tej pracy.

Zdecydowanie należy polecić tę pozycję wszystkim miłośnikom historii, i tym którzy są zainteresowani dziejami zwyczajów bożonarodzeniowych. Książkę nie tylko czyta się bardzo dobrze, ale też jej autor rozwiewa wiele zakorzenionych w kulturze masowej mitów. Muszę sam przyznać, że dzięki lekturze tego dzieła musiałem skorygować kilka moich dotychczasowych sądów, które wydawały mi się się oczywiste i udowodnione. Dzięki tej pracy wiem, jak na jakich słabych argumentach się one opierały. I tak na przykład trudno wiązać ubieranie choinki z luteranizmem, skoro zwyczaj jest ewidentnie starszy niż czasy Lutra. Pierwsze zwyczaje tego typu należy wiązać z Nadrenią i Alzacją (która wtedy była jeszcze częścią cesarstwa rzymskiego narodu niemieckiego i oczywiście mówiono tam po niemiecku). Długo zwyczaj ten związany był przede wszystkim z tym regionem Niemiec i czasami był krytykowany zarówno przez katolików jak i luteran Jego rozpowszechnienie związane było przejmowaniem zwyczaju na dworach, na których żeniono się z niemieckimi księżniczkami. Dopiero później zwyczaj zaczął być przejmowany przez warstwy wyższe, a następnie przenikał on do ogółu społeczeństwa. Autor ma też rację, że o ile przystrajanie choinek na Boże Narodzenie było pierwotnie zwyczajem niemieckim to doszukiwanie się związku między nim, a opisanym w Żywocie Bonifacego ścięciem dębu „Jowisza” w Geismar, a przez  to z domniemanym kultem drzew u Germanów także nie jest zasadne. Książka zawiera też wiele ciekawych anegdot. Na przykład dowiemy się z niej, że pierwsza choinka w Wersalu pojawiła się dzięki Marii Leszczyńskiej. Zdecydowanie polecam lekturę tej pracy. Jest to przykład popularyzacji wiedzy najwyższych lotów!